Nevrotik kişilik, kişinin duygu bozukluğu nedeniyle aşırı derecede şefkat istemesi, herhangi bir şeye odaklanma zorluğu çekmesi, güvensizlik duyması, çevresine karşı düşmanca ve saldırgan bir tutum içinde olması, anormal kabul edilen cinsel davranışlarda bulunması ve kin ve nefret gibi duygularla kendini başkalarından ayıracak davranışlarda bulunması durumudur. Bu tür davranışları bulunan kişilerin nevrotik olduğu söylenebilir. Normal kişilik yapısıyla nevrotik kişilik arasında belirli bir ayrım bulunmamaktadır. Herkesin yaşamında nevrotik eğilimler göstermesi mümkündür.

Toplumdaki kişilerde görülen sinirlilik denilen nevrozlarda psikolojik ve işlevsel bulgular gözlenebilir. Bunların temelinde kaygı bulunur. Davranış bozukluğu olarak tanımlanan bu tutum, korkma, kaygı duyma, huzursuzluk duyma, kuruntu yapma gibi hislerin oluşmasına neden olur. Kişilerin pek çoğu kaygı duyduklarının farkındadır. Bu nedenle kaygılarıyla başa çıkmak için kullandıkları savunma mekanizmalarını kullanırlar. Buna rağmen başarı sağlanamaması, abartılı ve anormal davranışlara neden olabilir. Toplumda psikolojik tedavi görenlerin çoğunluğu nevrotiktir. Hastaların nadiren yatarak hastanede tedavi olması gerekir.

Nevrotik kişilik bozukluğu, kişinin duygu durumunu ve davranışlarını olumsuz etkiler. Bu durum, hastaların gereksiz yere üzülme, en küçük olayları bile büyütme gibi beklenmeyen ortamlarda nevrotik tepkiler vermelerine yol açar. Kaygı duymayan kişi pek azdır ve bunun etkisinde kalan kişilerde bedensel ve ruhsal belirtiler gözlenebilir.

Nevrotik kişilikte görülen bedensel belirtiler arasında kasların aşırı gerilmesi nedeniyle titreme sorunu baş gösterir. Ayrıca, otonom sinir sistemi etkin olduğundan, baş dönmesi, terleme, nefes alma zorluğu, kalp çarpıntısı ve ishal gibi belirtiler ortaya çıkar.

Nevrotik kişilerde normal olmayan davranışlarda bulunma yaygındır. Yaşadığı kaygıyı gizlemek isteyen kişinin günlük düzeni bozulur. Ancak kaygıdan bunalsa bile gerçek yaşamını sürdürmeye devam eder. Sürekli hayallerle yaşamaz; fakat yaptıklarından dolayı üzülür. Bu duruma nevrotik paradoks denir. Kişi bu bozukluğun farkındadır, fakat değiştirmeyi başaramaz. Ancak kişideki bozukluk bilinci kapsadığı için, bunun tedavisi daha kolay yapılır.

Nevrotik kişiler dengeli olarak kaygı ve gerginlikle yaşarlar. İç karmaşa yaşadıklarından, kaygı patlaması sorunu olur. Eğer patlama olmazsa, kişi kendini bunalmış hisseder. Bu tür kaygı bozuklukları fobiler ile obsesif kompulsif bozukluklar olabilir.

Burada kaygı nedeniyle ortaya çıkan bedensel bozukluklar olur. Bunların meydana gelmesinde duygular etkili olur. Kişide duygu boşalmasını sağlayan yollar kapalı olduğu için, vücutta iç organlarda gerilim ortaya çıkar. Bu gelişme bilinç dışı olur. Herhangi bir belirti olmadan, kişide bedensel bazı hastalıklar meydana gelir. Bunlar duygulara eşlik eden vücudun tepkisinin abartılı şekli gibidir. Psikojenik ağrı, hipokondriyazis, konversiyon histerisi bu tür bozukluklardır.

Bu kişiler stresi ya da kaygıyı azaltarak, kişiliğinden uzaklaşmaya çalışır. Bilinç kişilerde bölümler halindedir. Üç tür dissosiyatif bozukluk bulunur. Bunlar tüm belleğin kaybedildiği fug, bellek kaybı olan amnezi ile birden fazla kişilik bozukluğunun olduğu çoklu kişilik bozukluğu olarak tanımlanır.

En fazla etkili olan duygu durum bozukluğu depresyondur. Kendini her zaman bunalımda hisseden kişi, bundan kurtulamadığında nevrotik olduğu akla gelmelidir. Dışa karşı durgun biri ya da hareketli biri olarak görünebilir. Eve kapanır, uyku uyumaz, yemek yemeyi keser, bazen de intihar bile edebilirler.

Kişilere uygulanan psikanaliz tedavisi, kişinin daha iyi olması içindir. Bu tedavide kullanılan ilaçlar genellikle bedeni rahatlatacak sakinleştiriciler destek amacıyla kullanılır. Yapılan psikanaliz tedavisi, kişinin hastalanmasına neden olan bastırılmış olayları ya da düşünceleri daha kolay açığa çıkarır. Nevrotik kişilerde bu rahatsızlık doğuştan değildir ve tedavisi mümkündür. Ancak nevrotik kişinin tedavi olmayı da istemesi gerekir.