Paranoya, bireylerin karmaşık ve yoğun duygular yaşamasına neden olan bir zihinsel sağlık durumudur. Paranoya, anormal derecede korku ve endişe ile karakterizedir ve en belirgin semptomlarından biri hezeyandır. Bu rahatsızlığa sahip bireyler, kendilerine eziyet edildiğini, haksızlığa uğradıklarını düşünürler. Paranoya, kadınlara kıyasla erkeklerde daha sık görülür. Paranoyak bireylerde korku, kin, öfke, gurur ve mutluluk gibi duygular ön plandadır. Bu duygular, çevrelerindeki kişilerle ilişkilerini olumsuz etkileyebilir ve toplumda yalnız kalmalarına neden olabilir.

Paranoya, bireylerin olayları çeşitli şekillerde yorumlayıp farklı hayaller kurmalarına yol açar. Bu durum, toplum tarafından aşırı şüpheci olarak değerlendirilir. Paranoyak bireyler, sürekli olarak kendilerine karşı komplolar kurulduğunu düşünürler ve bu endişeler çevrelerindeki insanları rahatsız eder. Hasta, kuruntularının gerçekleşme olasılığıyla sürekli tedirgin olur. Endişe ve kaygılar, bu rahatsızlığın karakteristik belirtilerindendir. Paranoyak bireyler, genellikle tek bir konuya odaklanırlar. Takip edilme, kıskançlık, hastalanma, zehirlenme gibi gerçek dışı hezeyanlar yaşarlar. Bu rahatsızlığa sahip kişiler, belirtiler haricinde davranış bozuklukları da sergileyebilirler. Paranoya, genellikle 30-40 yaşlarından sonra ortaya çıkar ve genetik faktörlerin etkisi %10 civarındadır. Tedaviye karşı oldukça dirençlidir ve ilerleyici bir özelliğe sahiptir. Paranoyak bireylerle yaşadıkları hezeyanlar hakkında tartışmamak en doğru yaklaşımdır; çünkü bu hezeyanlar hastalarda ömür boyu var olabilir ve bu konuda üzerlerine gelen kişileri düşman olarak görürler.

Paranoya, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan bir tür akıl hastalığıdır. Genetik faktörlerin etkisi, özellikle ikizler üzerinde yapılan araştırmalarla desteklenmektedir. Tek yumurta ikizlerinin birinde hastalık varsa, diğerinde de gelişme olasılığı oldukça yüksektir. Çevresel faktörlerin tek başına hastalığa neden olma riski oldukça düşüktür. Paranoya, daha çok alt sosyal kesimlerde ve ileri yaş gruplarında görülmeye başlar. Paranoyak bireyler, çevreleriyle iletişim kurmaktan kaçınır ve çevresindeki kişilerin kendilerine bir kötülük yapacağına, zarar vereceğine inanırlar. Paranoya, tek başına bir risk oluşturmasa da şizofreniye dönüşme olasılığı oldukça yüksektir.

Dikkat ve Analiz Evresi: Paranoyak bireyler, çevrelerinde neler olup bittiğini sürekli takip ederler. Kendilerine karşı gelecek davranışları önceden hissetmeye çalışırlar ve hezeyana neden olabilecek durumları belirleme çabası içindedirler.

Perseküsyon Dönemi: Bu dönem, bireyin hezeyanlarla buluştuğu evredir. Hangi konuda saplantısı varsa, bu konuda önlemler almaya çalışır. Ölüm korkusu yaşıyorsa kendini korumaya çalışır, gaspla ilgili bir sorun yaşıyorsa gasp edileceğini düşündüğü eşyalarını koruma altına alır. Sürekli bulunduğu yeri ve yolunu değiştirme çabasındadır. Durum şehir değiştirmeye kadar gidebilir. Bulunduğu ortamda kapı ve pencereleri sürekli kontrol etme eğilimindedir.

Büyüklük Hezeyanı Dönemi: Bu evre, önceki evrelerle gelişim gösteren bir süreçtir. Hasta, kendini büyük ve önemli görmeye başlar.

Kötülük Paranoyası: Paranoyak bireyler, çevresindeki kişileri düşman olarak görürler. Etrafındaki kişilere karşı komplolar kurar ve kendisinin kurban edileceği hissine kapılır.

İddia Paranoyası: Hasta, sürekli mahkemede olduğunu düşünür ve haklarının elinden alındığını savunur.

Büyüklük Paranoyası: Bu tür paranoya, en tehlikeli olanıdır. Hasta, sürekli olarak eşi veya sevgilisinin kendisini aldattığını düşünerek bunu ispatlamaya çalışır. Etrafındaki herkesten şüphe duyar. Bu durum, hastanın eşi veya sevgilisi için oldukça sıkıntılı günler yaşanmasına neden olabilir ve cinayetler bile işlenebilir. Hastanın cezai muhakemesi olmadığından, herhangi bir ceza almaz.

Yukarıda sayılan belirtilerden dört maddenin bir arada yaşanması, paranoya hastalığından şüphelenmek için yeterlidir. Bu kişiler, çevreleriyle geçimsizdir ve sürekli sorun çıkarma eğilimindedirler. Karşılarındaki insanlara sert çıkışlar yaparlar ve insanları kontrol etme çabasına girerler. Eleştiriye karşı kapalı olmalarına rağmen, başkalarını eleştirmekten kaçınmazlar.